Archetyp Homeopatia Historia psychologii kultury

Clique em Longevid!

Archetyp ( z gr. arche – "początek", typos – "typ" ) – pierwotny wzorzec (pierwowzór) postaci, zdarzenia, motywu lub schematu. Najbardziej znany w definicji psychoanalitycznej, gdzie archetypy oznaczają elementy strukturalne nieświadomości wspólne wszystkim ludziom na świecie^[1]. Archetypy występują w nieświadomości zbiorowej i nieświadomości indywidualnej^[2]. Są wielkościami dynamicznymi: zdolne są do przemian i rozwoju^[3].

Spis treści

• 1 Geneza terminu
• 2 Definicja
• 3 Struktura archetypów
• 4 Rodzaje archetypów
• 5 Przypisy
• 6 Bibliografia
• 7 Zobacz też
• 8 Linki zewnętrzne

Geneza terminu

Po raz pierwszy pojęcie archetyp, pojawia się u Filona z Aleksandrii (I wiek p.n.e.): "A więc po wszystkich innych stworzeniach [...] stworzony został człowiek, i to, jak czytamy, podług obrazu Boga (kata eikona theou) i na jego podobieństwo (Rdz I, 26). [...] Nie należy jednak doszukiwać się tego podobieństwa w specyfice ciała; albowiem ani Bóg nie ma postaci ludzkiej, ani ciało ludzkie nie jest podobne Bogu. Owo podobieństwo co do obrazu [eikon] odnosi się tylko do przewodnika duszy, do ducha [Kata tou thys psyches egemiona noun]; albowiem duch w każdym indywidualnym człowieku został stworzony podług jedynego prowadzącego Ducha Wszechświata jako praobrazu [archetypos]...". (Filon z Aleksandrii, De Opificio Mundi 69; cyt. w przekładzie L. Cohna, Breslau 1909.)
Do psychologii pojęcie to wprowadził Carl Gustav Jung w oparciu o termin Jacoba Burckhardta: das Urbild – "praobraz", "obraz pierwotny". Jung dowodził istnienia archetypów w oparciu o fakt występowania u ludzi i w dziełach, typowych i powtarzających się motywów (tzw. obrazów archetypowych)^[4].

Definicja

Carl Gustav Jung pisał: "Archetyp to formuła symboliczna, która zaczyna funkcjonować wszędzie tam, gdzie albo nie występują żadne pojęcia świadome, albo w ogóle nie mogą one zaistnieć ze względu na powody natury wewnętrznej lub zewnętrznej. Treści nieświadomości zbiorowej reprezentowane są w świadomości przez wyraziste skłonności czy ujęcia. Indywiduum z reguły traktuje je jako uwarunkowane przez przedmiot – jest to mylne ujęcie, ponieważ pochodzą one z nieświadomej struktury psyche, tyle że zostają wyzwolone przez oddziaływanie przedmiotu. Te subiektywne skłonności i ujęcia są jednak silniejsze od wpływu przedmiotu, a ich wartość psychiczna jest wyższa, tak że narzucają się one wszystkim wrażeniom"^[5].
W psychologii pierwotne wyobrażenie i wzorzec zachowania, obejmujący także sferę myślową i niosący ze sobą znaczny ładunek emocjonalny, którego źródłem są utrwalone w psychice zapisy powtarzające się w doświadczeniach wielu pokoleń. Jest odbiciem instynktownych reakcji na określone sytuacje. Wraz z wzorcami zachowań popędowych (instynktami) archetypy mają stanowić strukturalne składniki nieświadomości zbiorowej, jej zasadniczą treść.
Koncepcja nieświadomości zbiorowej nie znalazła potwierdzenia naukowego, choć ma interesującą kontynuację w postaci równie niepotwierdzonej, lecz wykraczającej poza psychologię koncepcji pól morfogenetycznych Sheldrake'a.

Struktura archetypów

Struktura każdego archetypu jest bipolarna – posiada on swoją konstruktywną i destruktywną stronę, zawiera całe potencjalne bogactwo dziedziny, której dotyczy. Archetypy przejawiają się w postaci symboli – ich treść zawsze wyraża się metaforycznie, nie dając się w pełni zwerbalizować. Symbole te możemy wychwycić w mitach, snach, wizjach.

Rodzaje archetypów

Zdaniem Junga nieświadomość zbiorowa zawiera wiele różnorodnych archetypów, np.: archetyp narodzin, odrodzenia, śmierci, mocy, jedności, archetyp bohatera, dziecka, Boga, demona, zwierzęcia, archetyp wody (symbol macierzyństwa; uzależnienia), drzewa (symbol osobowości, nieświadomości), ognia (wypalenie, oczyszczenie) etc. Liczba archetypów jest ograniczona. Są wspólne wszystkim ludziom na Ziemi niezależnie od przynależności rasowej czy kulturowej^[6]. W literaturze najczęściej opisywane są następujące archetypy:

• Cienia – uosobienie zwierzęcej strony natury człowieka; jest odpowiedzialny za pojawienia się w świadomości człowieka i w jego zachowaniu treści nieakceptowanych społecznie;
• Animy/Animusa – kobiecy aspekt osobowości mężczyzny/męski aspekt osobowości kobiety; funkcjonują jako zbiorowe wyobrażenie kobiety lub mężczyzny, przyczyniając się (m.in.) do zrozumienia osób płci przeciwnej;
• Wielkiej Matki – symbol natury, zwłaszcza w jej namacalnym, rzeczowym aspekcie, uosobienie matki, bogini-żywicielki, bogini-matki, macierzyństwa, nieśmiertelności, jedności życia i śmierci;
• Ojca – niebo i słońce, piorun i wiatr, fallus i broń, czarodziej i książę, a także wszystkie męskie zwierzęta i rośliny;
• Starego Mędrca – symbol pierwiastka duchowego, mądrości kultury, uosobienie mędrca, wewnętrznego, duchowego przewodnika;
• Jaźni – obraz pełni i doskonałości człowieka; archetyp jaźni stanowi cel działań ludzkich, motywuje człowieka do dążenia ku pełni i jedności; często jest wiązany z obrazem mandali (krzyża, czwórcy, koła) i doświadczeniami religijnymi i mistycznymi; postacie takie jak Jezus Chrystus czy Budda stanowiłyby tu przykład rozwiniętych wyobrażeń tego archetypu.
• Niewinny i Sierota
• Męczennik i Wojownik
• Wędrowiec i Mag
• Puer aeternus - ,,Wieczny chłopiec" i Senex - ,,Starzec"
• Trickster

Przypisy

1. Psyche ludzka jest dwupłciowa. W: Maja Storch: Tesknota silnej kobiety za silnym mężczyzną. Robert Reszke (przeł.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Szafa, 2002, s. 19. ISBN 83-88141-03-4.
2. Ole Vedfelt: Kobiecość w mężczyźnie. Piotr Billig (tł.). Wyd. 2. Warszawa: ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, 2004, s. 19, seria: Biblioteka jungowska. ISBN 83-85713-46-8.
3. Ole Vedfelt: Kobiecość w mężczyźnie. Piotr Billig (tł.). Wyd. 2. Warszawa: ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, 2004, s. 19, seria: Biblioteka jungowska. ISBN 83-85713-46-8.
4. Jung i archetypy. W: Pia Skogemann: Kobiecość w rozwoju. Peter Billing (tł.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Psychologii i Kultury ENETEIA, 1995, s. 20, seria: Biblioteka jungowska .Tom 3. ISBN 83-85713-02-6.
5. Carl Gustav Jung, Typy psychologiczne. Przeł. Robert Reszke. Warszawa: Wydawnictwo Wrota 1996. Par. 625
6. Psyche ludzka jest dwupłciowa. W: Maja Storch: Tęsknota silnej kobiety za silnym mężczyzną. Robert Reszke (przeł.). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Szafa, 2002, s. 19. ISBN 83-88141-03-4.

Bibliografia

• Pajor K., Psychologia archetypów Junga, Warszawa, 2004 ISBN 83-85713-43-3
• Pajor K., Rola archetypu w analitycznej psychologii C. G. Junga, Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu, Studia i Materiały, Poznań 1992
• Wheelwrignt P., Symbol archetypowy, przeł. Maria-Bożenna Fedewicz, w: Symbole i symbolika, wyb. Michał Głowiński, Warszawa 1991.
• Bodkin M., Wzorce archetypowe w poezji tragicznej, przeł. Przemysław Mroczkowski, w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamięnika Literackeigo”, t. 1, red. Michał Głowiński, Henryk Markiewicz, Wrocław 1977.